Kampanie dezinformacyjne stały się nieodłączną częścią wyborów nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Podczas tegorocznych wyborów samorządowych odnotowaliśmy przede wszystkim narracje dezinformacyjne, których celem było wywołanie wrażenia manipulowania wynikami. Przeanalizowaliśmy kilka przykładów, które zaobserwowaliśmy podczas trwania kampanii i weekendu wyborczego oraz przypomnimy incydenty związane z dezinformacją wyborczą poza granicami Polski.

Wybory samorządowe w Polsce

Wprowadzona zostanie przedłużona cisza wyborcza przy zaangażowaniu policji

Jedna z narracji zakładała, że cisza wyborcza 7 kwietnia zostanie przedłużona, a głosowania będzie pilnować policja. Jeden z użytkowników mediów społecznościowych w pełnym emocji wpisie wskazywał przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej jako osobę mającą niemal autorytarną władzę. W innym poście insynuowano nawet, że członkowie PKW mieli być szkoleni w Berlinie, aby skutecznie wpływać na wyniki głosowania.

Sprawdziliśmy to

W kontekście przedłużenia głosowania powoływano się na wydarzenia z wrocławskiej komisji obwodowej nr 148 na osiedlu Jagodno. Podczas październikowych wyborów parlamentarnych przyjmowano tam wyborców niemalże do godziny trzeciej nad ranem^[1]. W tamtym okresie w mediach społecznościowych sugerowano, że po ogłoszeniu wstępnych wyników doszło do manipulacji. Przekonywano, że w zorganizowany sposób dowożono wyborców pod stale czynną komisję, tak aby jak najwięcej osób zdołało zagłosować na kandydatów ówczesnej opozycji. Podczas wyborów samorządowych próbowano rozpowszechnić analogiczny przekaz.

Zgodnie z publicznie dostępnymi informacjami nie doszło do przypadków przedłużenia prac żadnej z komisji obwodowych. Prawdopodobnie głównym celem narracji miało być stworzenie obrazu wyborów samorządowych jako potencjalnie zamanipulowanych.

Deepfake w czasie kampanii wyborczej

Pod koniec lutego 2024 roku w sieci pojawiło się nagranie, na którym Łukasz Schreiber, kandydat na prezydenta Bydgoszczy obiecuje mieszkańcom organizowanie cyklicznych kobiecych walk MMA na Starym Rynku. Było to następstwem wypowiedzi polityka na temat powrotu wielkich imprez do Bydgoszczy w ramach prezentowania postulatów wyborczych[2].  Dezinformatorzy wykorzystali tę możliwość do stworzenia wideo opartego na technice deepfake. Kandydat publikował wcześniej materiały własne, które były realizowane w podobny sposób – średnia jakość wideo oraz dźwięku. Miało to wpływ na uwiarygodnienie fałszywego nagrania i ułatwiło jego realizację.

Na udostępnionym filmie widać posła Prawa i Sprawiedliwości występującego na tle tablicy z wypunktowaniem imprez, które miałyby zagościć w Bydgoszczy. Padają w nim słowa: Dzisiaj Bydgoszczanie, by zobaczyć dobry sport, muszą jeździć do Łodzi, gdzie mój ojciec jest marszałkiem. 9 marca, aby zobaczyć moją małżonkę w akcji przeciwko Gosi Magical, będą musieli jechać do sąsiedniego województwa. Jak wygram wybory oraz nasza drużyna Bydgoskiej Prawicy, takie walki będą się odbywać na Starym Rynku.

Sprawdziliśmy to

Choć zachowanie polityka jest naturalne, a głos wskazuje na byłego ministra, to w rzeczywistości materiał został zmanipulowany z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. W oryginalnym filmie Łukasz Schreiber opowiada o swoich propozycjach kulturalnych dla miasta, jednak nie ma w nich mowy o organizowaniu gal MMA[3].

Kontekst i czas publikacji materiału, który był zbieżny z innymi wypowiedziami polityka na temat organizowania imprez masowych w Bydgoszczy, dla niektórych obywateli może stanowić wyzwanie przy weryfikacji treści. W analizowanym przypadku głos został zmodyfikowany i podłożony niechlujnie, więc zauważenie manipulacji nie było bardzo trudne.

Podobne sytuacje mogą jednak coraz częściej być wykorzystywane w walkach politycznych i rozpowszechnianiu dezinformacji ze względu na stosunkowo łatwy dostęp do narzędzi pozwalających na ingerencję w materiały wideo czy grafiki i zdjęcia.

Polska na tle innych państw

Przypadki dezinformacji odnotowywane w polskiej przestrzeni informacyjnej nie są odosobnione. Również w innych krajach na świecie zdarzają się podobne incydenty. Ich głównym celem jest wywołanie chaosu informacyjnego, który podzieli wyborców oraz wpłynie na ich decyzje podczas głosowania. Szczególnym zagrożeniem dla przebiegu procesu wyborczego mogą być kampanie z wykorzystaniem techniki deepfake. Zmanipulowane wideo stawiają przed odbiorcami ogromne wyzwanie w rozpoznaniu prawdy od fałszu. Poniżej wskazujemy na kilka międzynarodowych przykładów dezinformacji w sieci.

Wybory parlamentarne w Słowacji w 2023 roku

Ubiegłoroczne wybory w Słowacji były polem do rywalizacji głównie między dwoma wiodącymi partiami: narodowo-lewicową SMER i lewicowo-liberalną Progresywną Słowacją. Wygrała je ta pierwsza, która prowadziła kampanię na rzecz wycofania wsparcia militarnego dla Ukrainy. Warto wskazać, że wobec tej partii nie były prowadzone działania dezinformacyjne.

Kilka dni przed głosowaniem w mediach społecznościowych pojawiło się nagranie[4], na którym widać jak przewodniczący Progresywnej Słowacji Michal Šimečka przyznaje się do kupowania głosów romskiej mniejszości. Jak jednak informowała AFP News Agency, materiał został stworzony przy użyciu sztucznej inteligencji.

Wideo zyskało ogromną popularność w mediach społecznościowych, a jego dobra jakość mogła powodować, że uwierzyło w nie wiele osób. Sprawa była na tyle poważna, że głos zabrała nawet szefowa ds. cyfrowych Unii Europejskiej Věra Jourová. Zaznaczyła, że „wybory na Słowacji będą testem na to, jak bardzo społeczeństwa są podatne na broń masowej manipulacji”[5] używaną do wpływania na europejskie procesy demokratyczne.

Wybory prezydenckie we Francji w 2022 roku

Podczas wyborów prezydenckich we Francji kontrowersje wzbudziło nagranie opublikowane przez fanpage Media Wolnościowe.tv 2. Rzekomo przedstawiało ono brakujące głosy oddane na kandydatkę Frontu Narodowego Marine Le Pen. Zarówno wpis, jak i cały profil zostały prawdopodobnie usunięte ze względu na naruszanie regulaminu platformy.

W rzeczywistości na wideo widać było rozrzucane fałszywe banknoty podczas happeningu przeciwników Marine Le Pen, zorganizowanego w związku z kampanią wyborczą. Został on opublikowany 19 kwietnia 2022 roku, czyli jeszcze przed drugą turą. Organizatorzy informowali o wydarzeniu oraz publikowali materiały na swoich kanałach w mediach społecznościowych w odpowiednim kontekście[6]. Mimo to film pokazany przez Media Wolnościowe.tv 2 zyskał znacznie więcej wyświetleń.

Wybory parlamentarne w Indiach w 2019 roku

W odróżnieniu od wyborów europejskich Hindusi wybierali parlament ponad miesiąc – od 11 kwietnia do 19 maja 2019 roku.

Kampania dezinformacyjna prowadzona była dużo wcześniej, od momentu kiedy na sile zaczął przybierać konflikt indyjsko-pakistański[7]. Jak podawały zagraniczne media, Facebook informował w tym czasie o usuwaniu setek fałszywych kont, lecz dezinformacyjne treści pojawiały się także na innych platformach oraz w szyfrowanych komunikatorach[8]. Nieprawdziwe informacje dotyczyły między innymi zamachu w Kaszmirze i służyły do atakowania jednej z głównych partii w Indiach, rządzącej ówcześnie (oraz obecnie) Indyjskiej Partii Ludowej.

Treści podsycające polaryzację społeczną były o tyle istotne, że Facebook i WhatsApp wprowadziły w tym czasie serwisy do weryfikacji zmanipulowanych przekazów przez użytkowników[9].

Jak rozpoznawać i reagować na dezinformację?

Na dezinformację narażeni są wszyscy użytkownicy przestrzeni informacyjnej. Dlatego warto poznać sposoby manipulowania informacją oraz zrozumieć, jakie mechanizmy wykorzystywane są w tym procesie. Jak prawidłowo reagować na treści, które wzbudzają w nas wątpliwości? Zachęcamy do odwiedzenia zakładki Zgłoś incydent i postępowania zgodnie z instrukcjami.

 

 

[1] https://samorzad.pap.pl/kategoria/aktualnosci/w-komisji-wyborczej-na-wroclawskim-jagodnie-glosowanie-trwalo-do-wczesnych [dostęp: 09.04.24 r., godz. 14:12]

[2] https://www.facebook.com/poselschreiberlukasz/videos/707177734818928/?rdid=BeSi1oQk3B5ksvNN [dostęp: 12.04.2024r., godz. 11:22]

[3] https://twitter.com/LukaszSchreiber/status/1760013245010849901?t=d4Daq3Y2JIG_dSk9Bbos_w&s=19 [dostęp: 12.04.2024 r., godz. 13:30]

[4] https://www.facebook.com/watch/?v=1384614352477164 [dostęp: 19.04.2024 r.]

[5] Cyt. za: https://forsal.pl/lifestyle/technologie/artykuly/9317391,ai-wplynela-na-wynik-wyborow-w-slowacji-polska-szczegolnie-narazona-n.html [dostęp: 19.04.2024 r.]

[6] https://twitter.com/uejf/status/1516455843763474432?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1516455843763474432%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.lindependant.fr%2F2022%2F04%2F20%2Fpresidentielle-2022-des-centaines-de-faux-billets-russes-repandus-devant-le-qg-de-campagne-de-marine-le-pen-10247178.php [dostęp: 18.04.2024 r.]

[7] https://defence24.pl/geopolityka/starcia-w-kaszmirze-przyczyny-i-konsekwencje-konfliktu-pomiedzy-nuklearnymi-mocarstwami-analiza [dostęp: 18.04.2024 r.]

[8] https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/ahead-of-indian-elections-facebook-cracks-down-on-fake-accounts-peddling-politics/2019/04/01/bc12469a-547a-11e9-a047-748657a0a9d1_story.html [dostęp: 19.04.2024 r.]

[9] https://faq.whatsapp.com/650453616475879/?locale=pl_PL; https://www.facebook.com/government-nonprofits/blog/india-facebook-best-practices-training-module [dostęp: 19.04.2024 r.]